Νεοφιλελευθερισμός ή νεοουμανισμός;
Γράφει ο Κώστας Κατσακιώρης,
φιλόλογος- φροντιστής -συγγραφέας
Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες – εποχή της παγκοσμιοποίησης – έχουν διογκωθεί επικίνδυνα τα προβλήματα που ταλανίζουν ανατολή και δύση, όλον δηλαδή τον πλανήτη και τους κατοίκους του.
Εξαιτίας του σκληρού διεθνούς ανταγωνισμού και της άνισης κατανομής του πλούτου διευρύνονται ανησυχητικά οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, οι φτωχοί πολλαπλασιάζονται, εντείνονται οι μεταναστεύσεις, οι ρατσισμοί και αυξάνεται επικίνδυνα το οικολογικό πρόβλημα. Ο αυξανόμενος ρόλος του Ισλάμ και η αντιπαράθεση με τη Δύση, η ανάδυση νέων υπερδυνάμεων (Ρωσία, Κίνα, Ινδία) αλλάζει άρδην το γεωπολιτικό παιχνίδι, τις ισορροπίες και διαμορφώνονται νέες στρατηγικές από παλιούς και νέους παίκτες.
Η προσήλωση στην ύλη και στα κέρδη, όπως εκφράζεται από τις παντοδύναμες αγορές και το νεοφιλελεύθερο δόγμα, αγνοεί παντελώς τον άνθρωπο, πλήττει τα δικαιώματά του και τον συνθλίβει. Το κυρίαρχο μοντέλο της διαρκούς οικονομικής ανάπτυξης δημιουργεί συνθήκες εργασιακού μεσαίωνα, περιστέλλοντας το κοινωνικό κράτος. Ο σύγχρονος χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός χωρίς όρια, αρχές και ευαισθησίες, έχει ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου. Μεγάλα στρώματα του πληθυσμού του πλανήτη πένονται, όταν την ίδια στιγμή ξοδεύονται σε εξοπλισμούς ιλιγγιώδη ποσά και τα πλούτη συσσωρεύονται σε λίγους (το 1/10 του παγκόσμιου πληθυσμού ελέγχει το 90% και πλέον του παγκόσμιου πλούτου). Δυστυχώς, για τις περιβόητες αγορές οι οικονομικοί δείκτες και ο ρυθμός ανάπτυξης είναι πάνω από τους ανθρώπους και την ίδια τη ζωή.
Όλα αυτά καταδεικνύουν ότι το παγκόσμιο σύστημα και η ακόρεστη δίψα του κέρδους έχει δημιουργήσει πολλές στρεβλώσεις, επιβάλλοντας απάνθρωπες συνθήκες ζωής, που ασφαλώς συνιστούν τις όψεις της σύγχρονης βαρβαρότητας. Οι ανθρωπιστικές αξίες και όλα όσα εξασφαλίζουν την ποιότητα ζωής (περιβάλλον, παιδεία, υγεία, πολιτισμός) πλήττονται. Και βέβαια, όποιος θεωρεί ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι το μέτρο όλων και οι ανθρώπινες ανάγκες να συνιστούν προτεραιότητα, όποιος δηλαδή μιλά και αγωνίζεται για έναν καλύτερο κόσμο με ανθρωπιά, ειρήνη και αλληλεγγύη θεωρείται αιθεροβάμων και γραφικός.
Όμως, ο νέος ουμανισμός όχι ως σύγχρονο κίνημα ή ιδεολογικό ρεύμα, αλλά ως πρόταση με διευρυμένο και ποικίλο περιεχόμενο φαίνεται ότι είναι η μόνη διέξοδος και η μόνη ελπίδα του παγκόσμιου ανθρώπου. Μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στις σκληρές και απάνθρωπες νεοφιλελεύθερες πολιτικές που νοιάζονται για τα υπερκέρδη των πολυεθνικών και όχι για τους ανθρώπους. Μπορεί να συσπειρώσει και να ενδυναμώσει τις δυνάμεις αντίστασης και αντιπαράθεσης απέναντι στην παντοδυναμία των αγορών. Κι αυτό γιατί ο νέος ουμανισμός μπορεί να αναδείξει τον άνθρωπο ως αυθύπαρκτη αξία και τις ανθρώπινες ανάγκες ως προτεραιότητα έναντι της υλιστικής, ωφελιμιστικής και ιδιοτελούς κυρίαρχης αντίληψης.
Συγκεκριμένα, μπορεί στο χώρο της παιδείας και με έμφαση στις ανθρωπιστικές σπουδές να υπερασπιστεί την προτεραιότητα της πολύπλευρης μόρφωσης και όχι της εμπορευματοποίησης της παιδείας και της στενής επαγγελματικής κατάρτισης που επιβάλλει η αγορά εργασίας. Στο χώρο της εργασίας και της οικονομίας μπορεί να δώσει προτεραιότητα στον άνθρωπο και στα εργασιακά του δικαιώματα, να επιβάλλει όρια στις αδίστακτες αγορές και ταυτόχρονα να διαμορφώσει πολιτικές στήριξης του κοινωνικού κράτους. Σε κοινωνικό επίπεδο μπορεί να αποτρέψει τις διακρίσεις και τις ρατσιστικές συμπεριφορές, με έμφαση στο διάλογο, στο σεβασμό όλων των ανθρώπων, την αλληλεγγύη και την ειρηνική συμβίωση. Μπορεί επίσης να δώσει έμφαση και προοπτική στην ποιότητα της ζωής με πολιτικές που προστατεύουν το φυσικό περιβάλλον και αναδεικνύουν τοπικές ιδιαιτερότητες, αξίες και πολιτισμούς. Ο νέος ουμανισμός, λοιπόν, με διευρυμένο περιεχόμενο και πολιτική έκφραση αλλά και με σημείο αναφοράς το δοκιμαζόμενο από τη σκληρή σημερινή πραγματικότητα άνθρωπο, αποτελεί την ελπίδα αντίστασης στην καταπίεση και στην βαρβαρότητα που επιβάλλει ο νεοφιλελευθερισμός.
Ασφαλώς, ο νέος ουμανισμός προβάλλει ως αδήριτη ανάγκη, μολονότι αυτό για πολλούς μπορεί να θεωρηθεί ένας υπερφίαλος στόχος, μια ουτοπία. Είναι όμως μια ρεαλιστική ουτοπία, που μπορεί να επιφέρει ρήγματα στο τείχος του νεοφιλελευθερισμού, αρκεί να υπάρξει η αναγκαία εγρήγορση από τους λαούς, που μπορεί να οδηγήσει στην αλλαγή της εφαρμοζόμενης πολιτικής σε πλανητικό επίπεδο. Και βεβαίως αυτή η λαϊκή έγερση απαιτεί αφενός μια συναισθηματική και φιλοσοφική ενατένιση του βίου και αφετέρου πολιτικούς και πνευματικούς ηγέτες που θα εμπνεύσουν στους πολίτες το νέο όραμα για έναν πιο ανθρώπινο και δίκαιο κόσμο. Και αυτό μακροπρόθεσμα μπορεί να το εγγυηθεί μια παρεχόμενη παιδεία εμπλουτισμένη από τις ανθρωπιστικές αξίες και τα νάματα των αρχαίων προγόνων μας. Άλλωστε η ρήση τους: «μέτρον όλων ο άνθρωπος» είναι διαχρονικά επίκαιρη.
Μπορεί στις μέρες μας οι ουμανιστικές αξίες και αντιλήψεις να είναι υπό διωγμό, αλλά, όπως έχει καταδειχθεί, είναι περισσότερο παρά ποτέ αναγκαίες και επίκαιρες. Βεβαίως, κανείς δεν μπορεί με βεβαιότητα να προβλέψει τι θα συμβεί στο μέλλον, αν θα παραμείνει ουτοπία ή αν θα αποτελέσει αφετηρία εξελίξεων. Όμως, ένα είναι σίγουρο: η επικράτηση του νεοουμανισμού για τους ανθρώπους και τους λαούς είναι μονόδρομος.
*Το συγκεκριμένο άρθρο έχει δημοσιευθεί στα τοπικά site agriniopress.gr , agrinionews.gr και στην εφημερίδα συνείδηση
